BLOG | 10 jaar later… #1 Samen Sterker: samenwerking tussen gemeenten geanalyseerd
#1 Proloog.
Het succes en falen van samenwerkende gemeenten… vele zaterdagen, talloze avonden, soms een nacht en als avondmens slechts een enkele vroege ochtend gingen op aan deze kwestie. In de periode 2007 tot en met 2010 deed ik namelijk, als buiten-promovendus, onderzoek naar dit nog altijd even actuele en prachtige vraagstuk. In die periode schreef ik vele artikelen waarin aspecten als de doelen en voor- en nadelen, de gehanteerde veranderaanpak, de governancestructuur, de financiering en de onderlinge (persoonlijke) verhoudingen rondom samenwerking werden belicht. Tot slot liet ik alle bevindingen landen in een boek. Nu, 10 jaar later, blikken we met team & Van de Laar terug op de bevindingen van destijds. Wij nemen u mee in de ontwikkeling van de wondere wereld van samenwerkende gemeenten gedurende het afgelopen decennium.
Even terug naar de periode 2007 tot en met 2010
Welke samenwerkingsvormen zijn er? En waarom gaat het soms goed en soms minder goed in de samenwerking tussen gemeenten? Die vragen hielden me vier jaar lang dagelijks bezig. Ik sprak ongeveer 50 burgemeesters, wethouders, gemeentesecretarissen, directeuren van samenwerkingsverbanden en wetenschappers. Mensen die dagelijks aan den lijve ondervonden hoe noodzakelijk én hoe complex samenwerken is. Ik was op zoek naar inzichten, diepere lagen, rode draden en verklaringen.
Twaalf praktijkgevallen van intergemeentelijke samenwerking nam ik onder de loep. Stapels projectplannen, businesscases, bedrijfs- en inrichtingsplannen, college- en raadsbesluiten, begrotingen en evaluatierapporten teisterden mijn netvliezen. Mijn werkkamer leek een opslagloods voor oud papier. Negen van de twaalf praktijkgevallen leken succesvol. Drie initiatieven waren al gestrand.
Na vier jaar ontstond er orde in mijn hoofd vanuit de stapels documenten, de heerlijke voorbeelden uit de dagelijkse praktijk, de diepzinnige wetenschappelijke beschouwingen en de vele smeuïge verhalen. Ik vervatte al die inzichten in een boek: ‘Samen sterker: samenwerking tussen gemeenten geanalyseerd’. Een paar duizend mensen lazen dat boek in zijn geheel, een deel ervan of gebruikten het misschien wel voor de open haard. Nog altijd wordt het boek besteld via Eburon. Het samenwerkingsvraagstuk is door de decentralisatie van taken, de financiële druk op gemeenten en de complexiteit van de opgaven in onze netwerksamenleving namelijk volop actueel.
Succes- en faalfactoren bij samenwerking, 10 jaar later
En nu… nu tekenen we exact 10 jaar na het verschijnen van dat boek. In die tussentijd hield het samenwerkingsvraagstuk me van de straat, deze keer in de rol van onderzoeker, adviseur en procesbegeleider. Ik mocht meer dan 100 gemeenten en regio’s helpen die zoekende zijn naar hun bestuurlijk en/ of ambtelijk toekomstperspectief, die een samenwerking willen opbouwen, doorontwikkelen of afbreken, óf die de stap van samenwerking naar herindeling zetten en vanuit die nieuwe context ook weer mogen samenwerken. Van projectmatige samenwerking, netwerk- en matrixconstructies, shared service organisaties/ gezamenlijke uitvoeringsorganisaties, ambtelijke fusies, dienstverleningsovereenkomsten tussen ‘groot en klein’ tot aan herindelingen; ik mocht het vormgeven, doorontwikkelen en evalueren. Van procesbegeleiding en het uitlijnen van de governance, het juridische construct, de sturing en (top)structuur tot aan het inzichtelijk maken van de financiële en personele impact. Dat deed ik zeker niet alleen. Het vraagstuk van samenwerkende gemeenten vormt één van de belangrijke pijlers van het bureau & Van de Laar.
10 jaar later dus… een mooi moment om terug te blikken. De komende tijd zetten we de omvang van het takenpakket (één, meerdere of alle taken) in de samenwerking nog eens af tegen de daarbij toegepaste samenwerkingsvorm en de gehanteerde veranderaanpak. We bezien dat in retroperspectief, in de huidige tijdsgeest en context. We kleuren onze bevindingen in met een schets van de huidige situatie van de twaalf praktijkgevallen van toen. Hoe is het nu bijvoorbeeld met de Kempengemeenten, de BEL Combinatie, de K5-gemeenten en het ICT Samenwerkingsverband Zuidwest Fryslân? Waar staan de betreffende samenwerkende gemeenten nu, tien jaar later? Floreert de samenwerking? Zijn er nieuwe taken of partners aan toegevoegd? Heeft deze inmiddels een andere vorm gekregen? Moddert men nog steeds voort? Is de samenwerking uiteen gevallen? Zijn de partners van toen inmiddels hertrouwd met een andere partner? Werkte de samenwerking als defensief motief tegen het herindelingsspook? Of bleek de samenwerking juist toch een opmaat tot herindeling?
We projecteren de succes- en faalfactoren van samenwerking tussen gemeenten, zoals in 2010 opgetekend, op de 10 jaar ervaring die is opgedaan binnen de praktijkgevallen van destijds. Bloedde de samenwerking dood toen de ‘gideonsbende’ van het eerste uur uiteen viel? Of bracht nieuw kritisch bloed onder de sleutelfiguren juist nieuw elan in de samenwerking? Zorgde het gebrek aan congruentie in de samenwerkingsdoelen tussen de partners uiteindelijk voor een doodsteek? Werd het urgentiebesef zo groot onder de partners dat werd doorgepakt van een samenwerking tot een herindeling? Of viel de urgentie juist weg en bleek de samenwerking nog onvoldoende ‘gestold’ om samen verder te gaan? Dit soort vragen en nog veel meer, stellen wij ons nu 10 jaar later (weer) en bespreken we met mensen uit het veld. We zijn erg benieuwd of de succes- en faalfactoren van toen zijn veranderd. Gelden nog steeds oude wetten in het land van samenwerkende gemeenten? Of moeten we deze factoren bijstellen op basis van voortschrijdend inzicht en opgedane ervaringen in de praktijk? Hoe hebben samenwerkingsvormen zich ontwikkeld in een tijd waarin begrippen als wendbaarheid, opgavegericht werken en couleur locale de boventoon voeren?
Volg onze blogreeks
Wij tekenen onze bevindingen op… en u kunt het de komende maanden lezen. We maken een reeks. We combineren wetenschap en praktijk. We publiceren kort en bondig, in blogvorm. Op deze website en via onze LinkedIn-pagina. We zullen kritisch zijn op eigen werk van 10 jaar geleden. Tot binnenkort, als we in blog #2 (in de reeks van 5) terugkijken op de samenwerkingsvorm waarbij (nagenoeg) alle ambtelijke taken zijn gebundeld door autonome gemeentebesturen; de ambtelijke fusie. Een model dat vorm kreeg tussen in omvang gelijkwaardige partners en tussen ‘groot en klein’. Een model dat begin deze eeuw een enorme vlucht nam. Een model ook dat de laatste jaren veel kritiek moest incasseren. Terecht of onterecht? We gaan het onderzoeken en illustreren met onder andere de praktijkgevallen van 2010; de BEL Combinatie, De Waard en de OVER-gemeenten. Hoe is het nu met ze en wat kunnen we van hen leren?
Met hartelijke groet, namens team & Van de Laar
Stan van de Laar
info@en-vdl.nl / 085 – 747 06 18
& Van de Laar | Denkers en doeners voor de publieke sector. & Van de Laar is op een missie: bijdragen aan een zelfbewuste en wendbare publieke sector. Dat doen we door ons te richten op Onderzoek & Advies, Procesbegeleiding & Realisatie, Training & Coaching en Interim, executive search en werving & selectie, rondom strategische vraagstukken in de publieke sector.