BLOG | Sámen werken in het sociaal domein
Kompas voor duurzame samenwerking in het sociaal domein
Complexe maatschappelijke vraagstukken, zoals die in het sociaal domein, houden zich niet aan bestuurlijke termijnen en gemeenteraadsverkiezingen. Er zijn geen scherpe grenzen van het systeem. Dat vraagt om regie over het uitgelijnde proces en de beoogde koers. Het vraagt om te gaan met onzekerheden, toevalligheden en onverwachte opgaven en ontwikkelingen. En vereist dat er oog is voor en het ruimte bieden aan en bijeenhouden van een veelheid aan wensen, verwachtingen en belangen van personen en organisaties, die zich in het vraagstuk inmengen.
Als die regie op proces, systeem en belangen onvoldoende is, ontstaat het risico dat gemeenten, gemeentelijke uitvoeringsorganisaties en zorgaanbieders verstrikt raken in een gordiaanse knoop van samenwerking. Daarbij is ritme en tempo in de samenwerkingsopgave van belang. De samenwerking moet tijdig ‘gestold’ worden op proces en inhoud en daarmee persoonsonafhankelijker worden. Dat voorkomt dat in de volgende bestuursperiode oude discussies opnieuw worden gevoerd en persoonlijke en politieke voorkeuren de overhand krijgen.
In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022 zien we in onze adviespraktijk deze worsteling bij diverse gemeenten ontstaan. Vooral ook in het sociaal domein. We zoomen in deze blog nader in op hetgeen we zien en welk handelingsperspectief we daarbij toepassen.
SAMEN! OF TOCH APART?
In de discussies over samenwerking in het sociaal domein is veel aandacht voor de waarom-vraag. Het belang van de inwoner en cliënt, de gewenste uniformiteit voor inwoners binnen een regio, de kwaliteit en continuïteit in het zorgaanbod én de focus op kostenbeheersing komen daarbij veelal bovendrijven. Sámen normaliseren, is hierbij een veel gebruikte term in actuele beleidsplannen van samenwerkende gemeenten.
Gemeenten werken op aangeven van het Rijk sinds 2014 al verplicht samen. Minimaal op de inkoop van bovenregionale zorg en ondersteuning. In de meeste gevallen zijn daarbij in de aanloop naar de transitie (2015) regionale visiedocumenten opgesteld, waaraan gemeenten zich hebben gecommitteerd. Nu zijn vele jeugdzorgregio’s aan de slag met het vaststellen van een regiovisie in het kader van de door de VNG omarmde Norm voor Opdrachtgeverschap (NvO). Ook zijn diverse gemeenten de inrichting en het model van de gemeentelijke toegang opnieuw aan het uitvinden. De roep om juist méér samenwerking lijkt groot.
Echter, tegelijkertijd zien we in verschillende regio’s Brexit-achtige verschijnselen: gemeenten stappen geheel of gedeeltelijk uit de regionale samenwerking. Gecontracteerde en gecommitteerde aanbieders in de toegang van gemeenten kiezen weer het eigen spoor. In de complexiteit van de opgave waarin gemeenten verstrikt zijn geraakt, wordt gekozen voor overzicht, rust en vooral beleids- en keuzevrijheid vanuit het lokale perspectief. Kiezen voor nabijheid en lokale regie op inhoud en kosten, lijkt een reactie op de behoefte aan het zélf ontwarren van de knoop die is ontstaan.
SAMEN, VRAAGT OM HET ONTWARREN VAN DE KNOOP
Op dit moment ondersteunen wij meerdere regio’s bij het uitwerken en implementeren van nieuwe inkoopstrategieën en inkoopprocedure op de Wmo en Jeugdzorg. Ook helpen we bij het versterken van de lokale toegang en het ontwerpen van regionale governancevraagstukken.
In processen waarbij regiogemeenten vrijwillig samenwerken aan regionale inkoopstrategieën, contractmanagement en strategische beleidsvraagstukken, bijvoorbeeld op basis van een onderlinge dienstverleningsovereenkomst, zien we veelal haarscheuren ontstaan in de samenwerking. De complexiteit van de jeugdhulp en Wmo lijkt om meer duurzame vormen van samenwerking te vragen.
De NvO en de mogelijke aanstaande wetswijziging bieden handvatten om samenwerking in het sociaal domein een duurzamer karakter te geven. Structuren kunnen helpen om de samenwerking minder afhankelijk te maken van personen, bestuurstermijnen en verkiezingen. Houding en gedrag (politiek, bestuurlijk en ambtelijk) moet passend zijn of worden gemaakt op de samenwerkingsafspraken. Om de knoop te ontwarren onderscheiden we de verschillende aspecten in de samenwerking eerst van elkaar. De lokale opgaven, ambities, belangen, wensen en verwachtingen komen óp tafel. We plaatsen dat vervolgens in relatie tot het collectieve, regionale en vooral maatschappelijke belang en onderbouwen dat waar nodig met feiten en cijfers. Waarmee we de samenhang expliciteren, de overeenkomsten duiden én ruimte bieden voor de lokale verschillen. We zoeken samen met opdrachtgevers altijd de grenzen op van hetgeen beter is om samen te (blijven) doen en respecteren de wensen voor het lokaal houden van taken.
KOMPAS VOOR DUURZAME SAMENWERKING
We werken vanuit & Van de Laar in dergelijke vraagstukken vanuit onderstaand kader, als kompas voor denken en doen samen met onze opdrachtgevers:
Samenwerking vraagt om commitment, gedeeld verantwoordelijkheidsgevoel en teamspirit. Maar, gevestigde belangen, lokale vraagstukken en behoefte aan profilering spelen vaak een rol. Zowel bij gemeenten als zorgaanbieders. Ook tussen gemeenten onderling spelen dieper gewortelde vraagstukken over identiteit en regionale verhoudingen. De geschiedenis van hoe steden en dorpen in een regio zich tot elkaar verhouden hebben invloed op succesvolle samenwerking. Door het transparant en bespreekbaar maken van wensen, verlangens en belangen proberen we samen bestaande patronen te doorbreken.
We bekijken de reikwijdte van de samenwerking en de onderlinge verhoudingen om tot duurzame keuzen in het systeem te komen. Het duidelijk onderscheiden en versterken van de kwaliteit van het eigenaar-, opdrachtnemer- én het opdrachtgeverschap is hierbij van cruciaal belang. Vervaging van deze rollen kan leiden tot wantrouwen, onbegrip en twijfels over de toegevoegde waarde van de samenwerking.
Dit blog is gebaseerd op ervaringen uit onze dagelijkse adviespraktijk. Onze marktgroep sociaal domein richt zich op het vormgeven, evalueren en doorontwikkelen van culturen, processen en structuren op jeugdhulp en Wmo binnen gemeenten en regionale samenwerkingsverbanden. Dat doen we door te denken (onderzoek en advies) én te doen (procesbegeleiding, realisatie en interim). Meer informatie, of eens vrijblijvend klankborden over de versterking van het sociaal domein in úw organisatie of regio? Neem contact met ons op: info@en-vdl.nl of 085 – 747 06 18.